Media doorgronden.

Nieuws en informatie verwerken.

• De student kan onderscheid maken tussen betrouwbaar nieuws en nepnieuws;
• De student kent de tien vragen die helpen bij het herkennen van nepnieuws.

Een ansichtkaart met een lesevaluatie.

De studenten hebben al drie lessen uit het lessenpakket ‘fake news, media & politiek’ gekregen. In de eerste drie lessen hebben de studenten vooral gekeken naar hoe je nieuws tot je neemt en wat het met je doet. In deze les gaan ze samen nieuws analyseren.

Les 1: Hoe beinvloedt een politieke mediacampagne jouw stemgedrag
Les 2: Filterbubbel
Les 3: Iedereen opiniemaker
Les 4: Herkennen van nepnieuws
Les 5: Nepnieuws, hoe maak je het?

Activeer de voorkennis van de studenten door te vragen wat zij al weten over nepnieuws en de verkiezingen in Amerika. Je kunt dit noteren in een woordspin of werken met de edutool Mentimeter.

Na de verkiezingen in Amerika was er veel kritiek op de manier waarop media hun werk hadden gedaan. Er was sprake van veel nepnieuws en we zagen meer dan ooit dat door algoritmes jouw wereldbeeld alleen maar wordt bevestigd op sociale media. Ook de inzet van social bots, dit zijn computers die automatisch berichten maken voor op sociale media, zorgen voor een vertekende werkelijkheid. In het eerste debat rondom de Amerikaanse verkiezingen tussen Hilary en Trump was Hillary de winnende partij, maar op internet leek dat Trump te zijn.

In maart 2019 gingen we in Nederland ook naar de stembus. De angst voor invloed op de verkiezingsuitslag door nepnieuws en inmenging van trolls en bots was groot. Na de verkiezingen bleek echter dat Nederland daar (vooralsnog) aan was ontsnapt. Over het gebruik van bots in Nederland is nog weinig bekend. Wel kwam DENK in opspraak door het gebruik van trollen en viel het op dat tweets van DENK-partijleider Tunahan Kuzu door bots werden geretweet. De partij gaf toe de trollen te hebben ingezet, maar ontkent het gebruiken van bots (bron: NOS, 2017). In het artikel van NOS vind je een kort en bondige uitleg in een video over hoe trollen en bots (samen)werken.

Opvallend was verder dat sommige onwaarheden wel erg vaak gedeeld werden, maar dan doordat ze daadwerkelijk als zodanig waren benoemd. De Telegraaf schreef over de ‘nepfoto’ van Pechtold tussen moslims, die door Wilders was getweet (meer dan 300 keer gedeeld) die voor invoering van de sharia pleiten, NRC over de ‘nepaanhang’ van DENK (61.00 keer). En debestesocialmedia.nl had een klikhit (meer dan 10.000 keer gedeeld) met grappen over Wilders’ onjuiste uitspraak op de Duitse tv dat Fortuyn door een ‘radicale moslim’ vermoord was.

Nepnieuws speelde dus wel een rol deze verkiezingscampagne, maar niet omdat we er massaal in trappen.

In november 2017 waarschuwde Minister Ollongren (Binnenlandse Zaken) voor inmenging door verspreiding van ‘nepnieuws’. Volgens Ollongren proberen Rusland en andere landen verkiezingen of andere interne aangelegenheden te beinvloeden met nepnieuws (bron, De Volkskrant, 2017). Het doel van Rusland is het veroorzaken van onrust en onenigheid in Europa.

Bespreek met studenten wat ze van de bewering van Minister Ollongren vinden. Vinden ze dit schokkend? Zijn ze zelf wel eens in nepnieuws getrapt?

Extra

Grappig genoeg bleek de oproep van minister Ollongren ook een soort nepnieuws te zijn op ironische manier. Ken je deze video van Zondag met Lubach? Weeg voor je eigen studenten af of je bovenstaande toevoeging ook met hen behandeld. Het is in ieder geval interessant om aan te geven hoe lastig definieerbaar ‘nepnieuws’ is.

Wat hebben we geleerd van de verkiezingen in Amerika en de verkiezingen in Nederland vorig jaar? Waar moet je op letten om nepnieuws te herkennen?

Opdracht 1

Hoe kun je zien of iets echt of nep nieuws is?

Het Belgische Kenniscentrum Mediawijsheid ontwikkelde op basis van de checklist van Nieuws in de klas en in samenwerking met StampMedia een affiche met tien vragen die je op weg helpen bij het beoordelen van nieuws. Gebruik deze bij het bekijken van onderstaande video’s of gebruik de items van Channel 6 Fake News.

• Video 1 nep of echt? (bron: Parool, 2016)

• Video 2 nep of echt? (bron: EenVandaag, 2017)

Gebruik het affiche met de tien vragen om te beoordelen of het nieuws betrouwbaar is of fake. Laat studenten in duo’s a.d.h.v. de vragen de video’s beoordelen. Bespreek in de klas wat ze hebben gevonden en wat zij denken.

Opdracht vereenvoudigd

Bespreek klassikaal de tien vragen die op het affiche staan vermeld. Als alle vragen en tips duidelijk zijn, kun je een fragment kiezen uit bovenstaande opdracht. De studenten gebruiken de affiche om in groepjes het fragment te beoordelen. Bespreek klassikaal wat de studenten hebben gevonden.

Verdiepingsopdracht

Claire Wardle, uitvoerend direceur bij First Draft, is een van ’s werelds beste experts op het gebied van user-gegeneraliseerde content. User-gegeneraliseerde content is content die geproduceerd wordt door de gebruiker van het platform in plaats van door een redactie of het platform zelf. Zoals dit o.a. op sociale media gebeurd. In haar artikel “Fake News. It’s complicated” legt zij uit wat zij verstaat onder ‘fake news’. In totaal onderscheidt zij zeven problematische vormen van misleidende informatie:

1. Satire of parodie. Voorbeelden de Speld en Zondag met Lubach.
2. Foutieve connectie. Titels, afbeeldingen die geen link hebben met de content
3. Misleidende informatie. Informatie om iets of iemand in een bepaalde andere context te framen. Voorbeeld twitterbericht van Geert Wilders over Alexander Pechtold.
4. Foutieve context. Het gebruik van orginele/authentieke content maar in een foutieve context.
5. Bedrieglijke content. Wanneer originele bronnen geïmiteerd worden. Voorbeeld Donald Trumps uitspraak in People Magazine.
6. Gemanipuleerde content. Wanneer originele content of beelden worden gemanipuleerd om te misleiden.
7. Gefabriceerde content. Nieuwe content creëren die volledig fout is.

Laat studenten zoeken naar voorbeelden van de zeven problematische vormen van misleidende informatie van het artikel van Claire Wardle. De voorbeelden met korte toelichting waarom ze daar een voorbeeld van zijn, leveren ze bij de docent in.

Ansichtkaart

Iedere student krijgt een ansichtkaart welke ze moeten sturen aan een familielid, net alsof ze op vakantie zijn. Op de ansichtkaart moeten ze kort samenvatten wat ze deze les hebben meegemaakt. Wat de hoogtepunten waren, maar ook wat de dieptepunten waren. Naast het korte verhaal moeten de studenten ook een temperatuur aangeven en een tekeningetje voor het bijpassende weer. Vonden zij het bijvoorbeeld een fantastische les, dan zal er een zonnetje met 30 graden getekend worden. Vonden zij de les niet leuk, dan tekenen de studenten een regenwolk met 10 graden al temperatuur.

Het is de bedoeling dat de student op een zo eerlijk mogelijke manier de kaart schrijft alsof hij/zij deze ook echt naar een bekend familielid zouden toesturen. Na het invullen worden de kaarten aan de docent overhandigd. Deze heeft vervolgens een goed inzicht in hoe de studenten de les hebben ervaren.

Kijk voor meer inspiratie voor activerende werkvormen op www.activeerjeles.nl