Wat was de aanleiding van je onderzoek?

Ik werk op het Hout- en Meubileringscollege in Amsterdam, een school waar ambacht hoog in het vaandel staat. Binnen het onderwijs merk ik dat veel collega’s experimenteren met AI, omdat deze technologie nieuw is en veel potentie biedt voor de toekomst. AI gaat echter veel verder dan alleen tekstgeneratoren zoals ChatGPT. Daarom was ik benieuwd wat studenten al weten over AI, welke voor- en nadelen zij zien en hoe zij het zelf gebruiken. Voelen zij een bedreiging voor hun vakgebied? En waar gaat AI naartoe?

In mijn lessen Vormgeven aan eerstejaarsstudenten merkte ik dat zij vaak vastlopen in het ontwerpproces. Een veelvoorkomend probleem is dat ze hun eerste idee, bijvoorbeeld voor een meubelstuk, direct willen uitvoeren, waardoor ze het creatieve proces grotendeels overslaan. Dit proces, waarin divergeren en convergeren centraal staan, is echter essentieel voor het ontwikkelen van vernieuwende en doordachte ontwerpen (Potters & Lutke, 2018).

Daarom heb ik binnen mijn lessen onderzocht of AI kan helpen als hulpmiddel bij het genereren van ideeën. Kan deze technologie studenten ondersteunen in het verruimen van hun creatief denkproces en zo bijdragen aan een rijker en innovatiever ontwerpproces?

In welke context vond je onderzoek plaats (les, klas, team, school breed)?

Omdat ik pas recent ben aangesloten bij het practoraat, heb ik dit onderzoek dicht bij mijn eigen onderwijspraktijk gehouden. Ik heb zorgvuldig geobserveerd wat er speelt onder de studenten en waar zij tegenaan lopen tijdens de les Vormgeven. Dit heb ik als inspiratie gebruikt voor mijn onderzoek. Voor het volgende onderzoek wil ik schoolbreed kijken naar wat er speelt onder de collega’s en hoe ik hier vanuit het practoraat van betekenis voor kan zijn.

Wat wilde je te weten komen?

Ik wilde onderzoeken hoe AI effectief kan worden ingezet als hulpmiddel bij het genereren van ideeën binnen het ontwerpproces. Specifiek ben ik benieuwd naar hoe AI kan bijdragen aan het stimuleren van creativiteit en het versterken van het divergerende denken bij studenten. Mijn insteek is dat AI niet het creatieve denkproces vervangt, maar juist ondersteunt en verrijkt. Ik wil daarom ontdekken welke AI-tools het meest geschikt zijn en hoe studenten deze optimaal kunnen gebruiken om hun ontwerpvaardigheden verder te ontwikkelen.

Wat wilde je opleveren?

Ik wilde een les ontwikkelen waarin studenten praktische vaardigheden opdoen in het werken met AI-tools, terwijl ze tegelijkertijd hun creatieve autonomie en kritische blik versterken. Daarbij leren ze AI in te zetten als inspiratie- en ontwerphulpmiddel, zonder hun eigen stijl en creativiteit uit het oog te verliezen.

Hoe heb je je onderzoek aangepakt (informatie vinden, experts bevragen, etc.)?

Omdat ik zelf ook als vormgever werkzaam ben, wil ik op de hoogte blijven van wat er speelt en waar collega-ontwerpers zich mee bezighouden. Ter inspiratie bezocht ik de expositie Stoel Neemt Stelling in het Centraal Museum in Utrecht, waar meer dan honderd stoelen werden tentoongesteld. De stoel is inmiddels veel meer dan een simpel zitmeubel. Het verhaal achter een stoel kan een protest zijn tegen massaconsumptie, maar het kan ook een kunstzinnig pronkstuk zijn, niet bedoeld om op te zitten, maar om naar te kijken.

Een van de stoelen die werd tentoongesteld, was Hout Flow van Jeroen Junte. Jeroen Junte is beter bekend als designjournalist voor de Volkskrant en had onderzocht of hij met behulp van AI een stoel kon ontwerpen op basis van de ontwerpprincipes van de overleden Gerrit Rietveld. Dit veroorzaakte veel discussie, zoals: Wie is de ontwerper van de stoel? Is het een aantasting van de visie van Rietveld?

Dit vond ik heel interessant, vooral om te zien hoe mijn studenten – de toekomstige creatieve meubelmakers – hierover denken. Dit was eigenlijk het beginpunt van de les, waarbij ik voorbeelden uit de praktijk heb gebruikt en vooral praktisch onderzoek heb gedaan.

Waar liep je tegenaan?

Ik vond het soms moeilijk om het onderzoek klein te houden. Ik was vaak te enthousiast en te ambitieus, waardoor ik het te groot wilde maken, wat het uiteindelijk onhaalbaar zou maken.

Wat gaf je energie?

Het plezier dat de studenten tijdens de les hadden, vooral wanneer ze dit even tegen je zeggen voordat ze het lokaal uitlopen, was mooi om te zien. Ook de resultaten en de nieuwsgierigheid die het heeft opgewekt om nieuwe ideeën te blijven bedenken, waren positief. Ik vond het belangrijk om in de les te laten zien hoe je AI als hulpmiddel kunt gebruiken, maar ook de nadelen te benoemen, zoals het energieverbruik en waterverbruik. Het was essentieel dat de studenten hier met een kritische blik naar kijken en zelf een standpunt innemen. Zo was er ook een student die kritisch was over het idee om haar eigen schets bij ChatGPT te uploaden, omdat ze vond dat de tekening dan niet meer van haar zou zijn.

Wat hebben andere docenten aan je onderzoek? 

Het educatieve product is een complete les die direct in de eigen lespraktijk kan worden toegepast. Het biedt jou als docent de mogelijkheid om studenten nieuwe manieren te laten ontdekken om inspiratie op te doen en te onderzoeken of AI hierbij een geschikt hulpmiddel is. In de presentatie zijn voorbeelden verwerkt van ontwerpers die AI als hulpmiddel gebruiken in hun ontwerppraktijk. Studenten kunnen zelf in de praktijk aan de slag met de opdrachten, waarna je samen met hen de voor- en nadelen van AI kritisch kunt bespreken.

Als je zelf niet veel ervaring hebt met vormgeving, kan deze lesopzet als uitgangspunt dienen, waarna je de inhoud naar eigen wens kunt aanpassen.