Wat was de aanleiding van je onderzoek?

De huidige derdejaars Ondernemend meubelmaken studeren in het schooljaar 2025-2026 niet alleen productgericht, maar ook procesgericht af. Concreet betekent dit dat zij niet alleen examen doen door een meesterstuk te maken, maar ook door een examenportfolio vast te leggen en een criteriumgericht interview af te leggen.

Idealiter zijn zowel docenten als studenten hier vanaf leerjaar 1 op voorbereid. Dat is echter niet gebeurd. Voor beiden is deze vorm van afstuderen nieuw en uitdagend. Een examenportfolio ontstaat onder andere door digitale vastlegging en taal — twee aspecten waar onze studenten moeite mee hebben en waarop binnen ons curriculum didactisch meer focus zou mogen liggen.

Het huidige voorbereidingstraject, dat start in leerjaar 3, is voor studenten de eerste kennismaking met deze vorm van examineren. Op dit moment vindt dit traject plaats in de online omgeving van Learnbeat. Tijdens deze periode werken studenten aan het vullen van Learnbeat om vertrouwd te raken met de verschillende portfolio-onderdelen en om te leren het meubelmaakproces te borgen. Daarnaast ligt de focus op het opstellen van een planning en het reflecteren op handelingen, keuzes en leeropbrengsten.

De aanleiding voor mijn onderzoek was dat wij als team nog niet hebben bepaald hoe we feedback geven op de digitale vastlegging van het meubelmaakproces. Ook merkte ik dat docenten niet dezelfde taal spraken richting studenten. Bovendien ontbrak een didactisch hulpmiddel dat bijdraagt aan het digitaal vastleggen van planning en evaluatie binnen het meubelmaken. 

In welke context vond je onderzoek plaats (les, klas, team, school breed)?

Mijn onderzoek vond plaats binnen het Hout- en Meubileringscollege Amsterdam, specifiek binnen het team Meubel BOL 4. Mijn focusgroepen waren twee derdejaars klassen, een klas Ondernemend meubelmaken en een groep bestaande uit scheepsbouwers. De focus lag op de voorbereiding van studenten op hun afstudeerproces, waarbij zij, zoals hierboven genoemd, zowel product- als procesgericht moeten afstuderen. Bij het onderzoek waren praktijkdocenten, docenten werkvoorbereiding en collega’s uit de portfoliowerkgroep betrokken. 

Wat wilde je te weten komen?

Mijn doel was om te achterhalen wat studenten kan helpen bij het digitaal vastleggen van planning en evaluatie binnen het meubelmaakproces. Hierbij ligt de focus op het verwoorden en evalueren van complexe handelingen, leeropbrengsten en het terugblikken op planningen. 

Wat wilde je opleveren?

Uiteindelijk wilde ik een hulpmiddel opleveren dat bijdraagt aan het digitaal vastleggen van planning en evaluatie binnen het meubelmaken. 

Hoe heb je je onderzoek aangepakt (informatie vinden, experts bevragen, etc.)?

Mijn onderzoek begon met het lezen van het afstudeeronderzoek Formatief gereedschap voor praktijklessen meubelmaken (2023-2024) van praktijkcollega Erik Turkenburg. Hierin concludeert hij dat de didactiek op het Hout- en Meubileringscollege procesgerichter kan worden gemaakt door formatieve productbeoordelingen uit te breiden met informatie over de leerprocessen. Daarnaast benadrukt hij dat het stimuleren van praktische voorbeelden en dialoog het kwaliteitsbesef vergroot van zowel studenten als docenten (Turkenburg, E.).

Om inzicht te krijgen in de behoeften en ervaringen van studenten, heb ik twee focusgroepen samengesteld met derdejaars studenten. Tijdens deze sessies stimuleerde ik hen om met elkaar in gesprek te gaan over hun ervaringen met feedback en evalueren, het huidige voorbereidingstraject en het vastleggen van het meubelmaakproces. Uit deze gesprekken bleek:

Studenten hebben baat bij concrete voorbeelden en duidelijke instructies, zodat ze begrijpen wat er van hen verwacht wordt bij het documenteren van hun werk. Verder gaven ze aan dat portfolio-instructies en vakterminologie vroeg in de periode aan bod moeten komen, zodat ze op tijd vertrouwd raken met de vereisten en consistent kunnen werken. Structuur en richtlijnen helpen hen bij zelfreflectie en verslaglegging, terwijl consistente kaders vanuit docenten bijdragen aan een kritische en gerichte evaluatie van hun voortgang.

Feedback speelt een belangrijke rol. Onze studenten waarderen zowel mondelinge als schriftelijke feedback, waarbij persoonlijke feedback vaak als krachtiger wordt ervaren. Regelmatige, directe feedback en aanvullende feedforward geven hen richting en motivatie. Een combinatie van verbale en schriftelijke ondersteuning versterkt het leerproces en helpt hen beter inzicht te krijgen in hun ontwikkeling.

Daarnaast blijkt dat planning en evaluatie essentieel zijn voor het structureren van hun werkproces, het herkennen van fouten en het bevorderen van persoonlijke groei. Tot slot benoemden ze dat het ontbreken van foto’s en concrete voorbeelden reflecteren lastiger maakt. Studenten gaven aan dat consistente herinneringen en geplande reflectiemomenten hen helpen om evaluatie effectiever te maken. Samen met data die ik verzamelde via een online enquête onder collega’s praktijk meubelmaken, formuleerde ik de volgende ontwerpeisen voor mijn product:

1. De student heeft behoefte aan structuur en richtlijnen bij het vastleggen van stappen en vaktermen;
2. De student heeft behoefte aan concrete examenportfoliovoorbeelden;
3. De student heeft behoefte aan welke vakterminologie er van hen verwacht wordt;
4. De student heeft behoefte aan reflectiemomenten tijdens het vastleggen van het examenportfolio;
5. De student heeft behoefte aan richtlijnen die zelfreflectie en zelfontwikkeling ondersteunen, met specifieke aandacht voor het structureren van hun verslaglegging;
6. De student geeft aan dat deze visuele documentatie als foto’s en regelmatige notities als nuttig ervaart voor het overzicht houden op het proces (de student wil eraan herinnert worden om op de juiste momenten foto’s te maken of een notitie te maken).

Op basis van deze ontwerpeisen heb ik een product ontwikkeld dat het vastleggen van het examenportfolio visueel ondersteunt. Het hulpmiddel bevat een rubric die studenten helpt bij het beschrijven en evalueren van complexe handelingen. Daarnaast biedt het controlevragen en voorbeeldbeschrijvingen ter ondersteuning. Het product zal nog verder meer testen, maar hiervoor ben ik afhankelijk van externe factoren.

Waar liep je tegenaan?

Het was een uitdaging om een hulpmiddel te ontwikkelen dat niet te talig is, terwijl het de taalvaardigheid van de student ondersteunt. Daarnaast diende het zowel toegankelijk als praktisch toepasbaar zijn. De student wil het hulpmiddel eenvoudig kunnen gebruiken tijdens het werken aan zijn examenportfolio. Tot slot moesten onderdelen van het product geïntegreerd kunnen worden in een online omgeving zoals Learnbeat of een ander portfolioplatform — een vervolgstap voor de toekomst. 

Wat gaf je energie?

De gesprekken met de focusgroepen gaven me energie, omdat de studenten op een constructieve manier feedback en feedforward gaven op ons onderwijs. Zonder dat ik er expliciet om vroeg, waren ze zelfkritisch en konden ze helder benoemen wat voor hen werkte. Het was bijzonder hoeveel waardevolle, authentieke data ik hiermee verzamelde. Daarnaast ben ik tevreden over het hulpmiddel, omdat ik van mening ben dat het de student helpt bij het ontwikkelen van zowel zijn evaluatievaardigheden als zijn taalvaardigheid.

Wat hebben andere docenten aan je onderzoek? 

Het hulpmiddel biedt docenten handvatten om studenten te begeleiden bij hun examenportfolio. Door middel van een rubric, controlevragen en praktijkgerichte voorbeelden ontstaat er een uniforme werkwijze, waardoor docenten eenduidige feedback kunnen geven en studenten beter begrijpen wat er van hen wordt verwacht. Dit zorgt ervoor dat studenten gerichte en effectieve feedback ontvangen.

Verder ondersteunt het hulpmiddel ook docenten die minder taalvaardig zijn of minder didactische kennis hebben over taal. Hierdoor kunnen zij op een toegankelijke manier met studenten in gesprek gaan over taalgebruik en reflectie.

Voor studenten draagt het bij aan een gestructureerde en diepgaande manier van reflecteren. Een student verpleegkunde kan haar reflectie verbeteren door een algemene beschrijving als: ‘Hier stelde ik de cliënt op zijn gemak door een rustige toon te gebruiken, oogcontact te maken en uit te leggen wat ik ging doen’, aan te scherpen. Met behulp van de richtlijnen en voorbeelden uit het hulpmiddel kan ze specifieker formuleren hoe ze dit deed, welke communicatieve of non-verbale technieken ze gebruikte en hoe de cliënt hierop reageerde. Dit helpt haar niet alleen bij haar portfolio, maar ook bij haar ontwikkeling als zorgprofessional.